Menu
احساس گناه یک احساس آگاهانه است که نحوه ی تامل افراد در آن نقش بسیار پررنگی دارد و مانند شرم و خجالت و غرور یک احساس منفور در وجود آدمی است. افراد ممکن است به دلایل مختلفی از جمله اعمالی که مرتکب شده‌اند، شکست در انجام کاری که باید انجام می‌دادند، یا افکاری که فکر می‌کنند از نظر اخلاقی اشتباه هستند دچار احساس گناه شوند.
احساس گناه چیست؟وقتی فردی به دیگری آسیب می رساند، احساس گناه یک واکنش عاطفی طبیعی است که ممکن است در این حالت تجربه کند اما حواسمان باشد احساس گناه بی جا و بیش از حد در افراد هم مثل باراضافی بر دوششان سنگینی می کند؛احساس گناهی که فرد در وجودش حس می کند بیشتر بستگی به دیدگاهش به مسائل دارد اما محیط و روابط اجتماعی هم بر این مسئله بی تاثیر نیست .
از آنجا که احساس گناه می تواند برای فرد بسیار ناخوشایند باشد و روان او را تحت فشار قرار دهد ، همین عامل می تواند انگیزه ی قوی برای عذرخواهی و جبران اشتباه و مسئولانه رفتار کردن افراد باشد. احساس گناه به حفظ پیوندهای اجتماعی و جلوگیری از آسیب به دیگران کمک می کند به همین جهت با وجود احساس منفی که در فرد ایجاد می کند گاهی این حس می تواند مفید و خوب باشد. تحقیقات نشان می دهد که میان احساس گناه افراد و همدلی که با دیگران دارند رابطه معناداری وجود دارد به این معنا که افرادی که توانایی بالاتری در همدلی با دیگران دارند احساس گناه بیشتری هم در وجودشان حس می کنند.
نه لزوما . میزان احساس گناهی که افراد تجربه می کنند باهم متفاوت است؛ گاهی افراد با یک سری ویژگی های شخصیتی خاصی ممکن است در شرایط متفاوت احساس گناهی نداشته باشند و یا این احساس در آن ها بسیار ناچیز باشد. یکی از فاکتورهایی که رواندرمانگران برای بررسی سایکوپات در نظر می گیرند همین مولفه ی احساس گناه در افراد است چرا که افراد سایکوپات در ظاهر نرمال و خیلی اوقات حتی از لحاظ ظاهری جذاب هم به نظر می رسند اما در تعاملات ممکن است رفتارهای تکانشگرانه ، بی مسئولیتانه و بزهکارانه ای داشته باشد و در قبال رفتارهایش هیچ احساس گناه و پشیمانی نکند.
احساس گناه و احساس شرم دو مفهومی اند که ارتباط نزدیکی باهم دارند. احساس گناه معمولا زمانی است که فرد حس کند باعث ایجاد آسیب خاصی شده است ؛ حال فرقی نمی کند که فرد واقعا مسبب آسیب خاصی بوده و یا در ذهنش برداشت شخصی اش این گونه بوده که آسیبی به دیگران زده است یا ناراحت شان کرده است؛ درواقع احساس منفی فرد مربوط به اشتباهی است که مرتکب شده اما احساس شرم احساس منفی است که فرد نسبت به وجود خودش دارد.
احساس گناه بیش از حد می تواند از ویژگی های برخی افراد مبتلا به بعضی بیماری های روانی، از جمله افسردگی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) باشد. احساس شرم هم در افراد مبتلا به افسردگی و اضطراب به چشم می خورد . البته برخی ویژگی های شخصیتی افراد هم در میزان تجربه ی احساس شرم و گناه موثر است.
تحقیقات نشان می دهد که کودکان از دو سالگی احساس گناه را تجربه می کنند و سعی دارند تا اشتباهی را که سبب ایجاد این حس در آن ها شده است را جبران کنند و به آرامش روانی بیشتری دست پیدا کنند. این احساس گناه در تمام دوران کودکی تا بزرگسالی همراه فرد خواهد بود.
احساس گناه بازمانده یک تجربه عاطفی است که فرد زمانی که مثلا در یک تصادف یا درگیری زنده، یا نسبتا سالم می ماند درحالی که دیگران می میرند ، تجربه می کند . در واقع در این شرایط با این که فرد در مرگ دیگران مسئول نبوده اما از این بابت که آن ها مردند و او زنده مانده است احساس گناه می کند.
داشتن احساس گناه بعد از یک رفتار ناشایست کاملا طبیعی است و اغلب با عذرخواهی و انجام اقداماتی برای جبران اشتباه مان آن احساس گاه رفع می شود اما عده ای بیش از حد اشتباه شان، احساس گناه دارند و تناسب درستی بین اشتباه فرد و آن فشار و احساس پشیمانی بعدش وجود ندارد، در این شرایط بهتر است کمی به دلایل احساس گناهی که تجربه می کنیم فکر کنیم . بهتر است مسئله را با یک مشاور یا درمانگر مطرح کنیم و از او کمک بگیریم چراکه این عدم تناسب شاید مربوط به یک اختلال روانی زمینه ای دیگر باشد.
گرچه احساس گناه فراگیر لزوما نشانه ای از وجود یک اختلال روانی نیست اما ممکن است هم باشد برای مثال این فاکتور در افراد مبتلا به افسردگی اساسی و اختلال دوقطبی به چشم می خورد . گاهی حتی فکر کردن مکرر به شکست های جزئی و یا حتی چیزهایی که خارج از کنترل افراد هست هم می تواند مسبب ایجاد احساس گناه شود.
افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری (OCPD) معمولا حتی اگر تقصیری هم در اتفاقی نداشته باشند مدام خود را مقصر می دانند و دائما بابت کاری که نکردند احساس گناه بیجا و بیش از حد دارند.
یکی از راه های کاهش احساس گناه این است که بابت اشتباهمان عذرخواهی کرده و آن رفتار را دیگر تکرار نکنیم ؛ گاهی اوقات ما خودمان را بابت چیزهایی که خارج از کنترل و اختیارمان بوده است سرزنش می کنیم و بابت آن اتفاق ها احساس گناه داریم ،اینکه بتوانیم از بالا به مسائل نگاه کنیم و مسئولیت آن بخش هایی از اتفاق را که تحت اختیار و کنترل ما بوده را بپذیریم و همچنین در نظر داشته باشیم که یکسری بخش های یک مسئله هم تحت اختیار ما نبوده کمک می کند تا ما احساس گناه کمتری درباره ی آن مسئله داشته باشیم. علت دیگری که گاهی باعث افزایش احساس گناه و پشیمانی در ما می شود سخت گیرانه بودن بیش از حد معیارهای ذهنی مان است و همین سخت گیری های بیش از حد نسبت به خود باعث افزایش فشار روانی ما می شود؛ در نتیجه با تجدید نظر درباره ی معیارهای تعیین شده برای خودمان می توانیم این فشار را کاهش دهیم . مسئله ی دیگر که باید مورد توجه قرار گیرد این است که ما گاهی بعد از تجربه ی یک اشتباه دچار پشیمانی و احساس گناه می شویم ، خوب است که دقت کنیم ما اکنون که آن تجربه را داشتیم می توانیم درباره درست یا غلط بودنش قضاوت کنیم و الان باتوجه به کاری که انجام داده ایم تجربه ای به دست آوردیم که قبلا نداشتیم پس اکنون با خودسرزنشگری و احساس گناه بیش از حد مسئله ای حل نمی شود اما می توانیم تصمیم بگیریم که مجددا آن اشتباه را تکرار نکنیم.
بله .گاهی احساس گناه در افراد افراطی است و یا برخی افراد بابت چیزهایی احساس گناه دارند که واقعا تحت کنترل آن ها نبوده و مستحق آن نیستند و از آنجایی که این مسئله می تواند سلامت روان افراد را تحت تاثیر قرار دهد کمک گرفتن از درمانگران می تواند مفید باشد. درمان احساس گناه افراطی به ویژه در افراد مبتلا به افسردگی و استرس پس از سانحه (PTSD) اهمیت بیشتری دارد.
گاهی برخی افراد برای این که ما را وادار به انجام کاری کنند یا از انجام کاری بازدارند احساس گناه و عذاب وجدان به ما القا می کنند ، متاسفانه خیلی اوقات والدین به ویژه مادران برای کنترل رفتار فرزندانشان با آن ها این گونه رفتار می کنند . در این مواقع بهتر است با فردی که می خواهد عذاب وجدان به ما القا کند با همدلی صحبت کنیم و از او بخواهیم خواسته ی خودش را به طور واضح مطرح کند اما در عین حال ما هم تصمیم خودمان را با او در میان بگذاریم و بخواهیم که او هم به خواسته و تصمیم ما احترام بگذارد. همدلانه صحبت های طرف مقابلمان را بشنویم اما لزومی ندارد صرفا کاری را انجام دهیم که او می خواهد.
مترجم : دنیا نهضت – کارشناسی ارشد روانشناسی
منبع: PSYCHOLOGYTODAY
